BÀI PHÁT BIỂU
Của giáo sư Đoàn Trọng Truyến
Trưởng ban liên lạc họ Đoàn toàn quốc
(Trong cuộc họp họ Đoàn toàn quốc, ngày 19-12-1999 tại Hà Nội)
Thưa quý vị và thưa anh chị em họ Đoàn!
Hôm nay thay mặt ban liên lạc họ Đoàn toàn quốc tôi rất vui mừng và lấy làm hân hạnh được đón tiếp anh, chị em người Họ Đoàn thường trú ở thủ đô và nhiều tỉnh trong cả nước về dự cuộc họp Họ hàng năm để cùng nhau bàn một việc có ý nghĩa thiêng liêng là việc tìm về cội nguồn tổ tiên và phát huy văn hóa dòng Họ.
Thưa quý vị, người xưa đã nói: Chim có tổ, người có tông, mỗi người sinh ra đều có dòng Họ, có tổ tiên, ông bà, cha mẹ, cũng như một dòng sông, con suối đều có ngọn nguồn của nó. Gia tộc và dòng họ là cái nôi nuôi dưỡng truyền thống văn hóa cha ông, là nơi hội nhập và lưu truyền văn hóa giữa các thế hệ để mỗi con người phấn đấu và từng bước trưởng thành và thế hệ sau này để phát triển hơn và làm vẻ vang cho thế hệ trước. Chúng ta trưởng thành và hưởng hạnh phúc như ngày nay chính là nhờ cùng với truyền thống dân tộc anh hùng, công ơn của Đảng và Bác Hồ kính yêu, còn có công lao của gia tộc, dòng Họ đã sinh thành và nuôi dạy nhiều thế hệ họ Đoàn. Dòng họ Đoàn ta cũng như một số dòng họ ở Việt Nam đã có lịch sử lâu đời, đã có biết bao nhiêu con người vừa có lòng yêu gia tộc và quê hương tha thiết vừa có tài trí để góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ Quốc, làm phồn vinh cho đất nước.
} Uống nước nhớ nguồn, ăn quả nhớ người trồng cây~ , đó là đạo lý của người Việt Nam ta. Cho nên mỗi người Việt Nam dù ở đâu, dù làm việc gì cũng luôn hướng về quê hương bản quán, hướng về tổ tiên để mong đền đáp công ơn sinh thành và nuôi dưỡng, đồng thời lấy đó làm nguồn lực tinh thần, đạo đức phấn đấu vươn lên.
Song, đáng tiếc là trong một thời gian khá dài, do bối cảnh lịch sử cụ thể của đất nước, do quan niệm không đúng và nhận thức không đầy đủ nên chúng ta đã để cho nhiều di sản văn hóa quý báu của tổ tiên dòng họ bị mất, hoang phế khá nhiều, nhiều con em trong họ ít quan tâm đến công ơn của ông bà, tổ tiên, lãng quên truyền thống dòng Họ; thậm chí có một bộ phận tha hóa về đạo đức, lối sống, làm đau lòng nhiều bậc cha mẹ, ông bà, ảnh hưởng đến truyền thống văn hóa của dân tộc và của dòng Họ.
May thay, chúng ta đã sớm nhận ra điều đó, đã biết tìm về cội nguồn, biết bảo tồn và phát huy văn hóa của dân tộc và của dòng họ. Nhiều vị lão thành, nhân sĩ của các dòng Họ, trong đó có một số vị họ Đoàn đã hàng chục năm nay cất công đi tìm dòng họ, tìm lại quá khứ tổ tiên, không chỉ để tri ân mà còn lấy đó làm giáo dục truyền thống và động viên con cháu. với đà hoạt động chung của nhiều dòng Họ, đến tháng 5-1995 theo sáng kiến và đề xuất của một số Họ, hiệp hội Câu lạc bộ UNESCO Việt Nam đã quyết định thành lập câu lạc bộ thông tin các dòng họ để hỗ trợ cho nhau trong việc tìm về cội nguồn, thiết lập tộc hệ, bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống các dòng họ Việt Nam. Một số vị Họ Đoàn đã tham gia CLB thông tin các dòng họ và đã cùng nhau thành lập Ban liên lạc Họ Đoàn lâm thời tại Hà Nội vào tháng 3-1998. Sau đó, vào ngày này năm ngoái, Ban liên lạc Họ Đoàn Toàn quốc chính thức thành lập trong cuộc họp Họ Đoàn lần thứ nhất tại Hà Nội.
Trong năm qua, với sự cố gắng của ban liên lạc họ Đoàn toàn quốc và của nhiều vị Họ Đoàn ở các tỉnh từ phía bắc đếnh phía Nam, chúng ta có thể đạt được một số kết quả có thể coi là vượt ngoài sự mong đợi trước đây. Chúng ta đã khơi dậy tinh thần và hoạt động hướng về cội nguồn, tìm về gốc tổ họ trong nhiều con em Họ Đoàn từ thủ đô cho đến các tỉnh Bắc, Trung, Nam. Chúng ta cũng đã tìm ra được một tập thông tin bước đầu về Họ, khẳng định gốc tổ họ Đoàn, thống kê được nhiều chi họ và danh nhân của Họ mà lâu nay chúng ta chưa biết hết. Ban liên lạc họ Đoàn 11 tỉnh, thành phố đã được thành lập, góp sức cùng ban liên lạc Họ Đoàn toàn quốc làm lại việc Họ.
Thưa quý vị và anh chị em, hôm nay có mặt rất đông các vị Họ Đoàn ở Hà Nội và nhiều tỉnh trong cả nước, tôi xin có mấy ý kiến đưa ra để chúng ta cần bàn luận:
- Như quý vị và anh chị em đã biết: Quy ước tạm thời về hoạt động của Ban liên lạc Họ Đoàn có nêu ra 4 nội dung, song ý nghĩa cơ bản của nó là: tìm về cội nguồn tổ tiên, kế tục và phát huy truyền thống văn hóa dòng Họ. Các nội dung quy ước đều có liên quan chạt chẽ với nhau. Đó là việc chắp nối gia phả và tộc phả, là việc tìm hiểu nguồn gốc và sự phát triển của dòng Họ.công lao của tổ tiên và các thế hệ Họ Đoàn trong quá trình tạo lập, nuôi dưỡng rèn luyện đạo đức, trí tuệ và khí phách của dòng Họ và của tiền nhân, thiết lập và bồi dưỡng tình cảm máu mủ giữa những người cùng dòng Họ. Tất cả đều nhằm mục đích cơ bản là: Trên cơ sở thừa hưởng các giá trị văn hóa truyền thống của dòng Họ, con cháu họ Đoàn chúng ta phải biết lấy đó làm tự hào để nâng cao trách nhiệm giữ gìn và phát huy cho phù hợp với thời đại mới, đóng góp xây dựng và bảo vệ tổ quốc, xây dựng quê hương giàu mạnh.
Tìm về cội nguồn là một sự nghiệp đầy khó khăn, bởi tổ tiên Họ Đoàn ta có hàng trăm năm nay, từng thế hện Họ Đoàn đã chuyển cư nhiều đến nhiều vùng trong cả nước, tư liệu có giá trị của Họ dể lại không nhiều và còn nằm tản mát trong nhân dân. Vì vậy, phải dựa vào sự phát hiện và cung cấp thông tin của tất cả bà con trong Họ về gia phả, bia ký thư tịch, sự kiện, truyền thuyết…..về Họ Đoàn và danh nhân của họ từ xưa tới nay. Mỗi một tiểu chi, mỗi một chi họ đều phải thông báo cho Ban liên lạc Họ Đoàn về phả hệ chi họ mình và tự mình đi tìm nguồn gốc và các chi phái đồng tộc để chắp nối tộc phả. Mong các tiểu chi, các chi họ cố gắng làm, vì không ai có thể làm thay được. Trên cơ sở thông tin từ nhiều địa phương, từ nhiều nguồn, Ban liên lạc Họ Đoàn toàn quốc sẽ nghiên cứu, chắp nối, hình thành phả hệ từng dòng họ và liên kết các dòng họ lại để có hệ thống tộc phả Họ Đoàn toàn nước.
2. Muốn tìm về cội nguồn và phát huy truyền thống văn hóa dòng Họ, chúng ta bắt đầu làm gia phả rồi đến tộc phả. Theo tình hình tư liệu về gia phả và tộc phả tương đối phổ biến hiện nay, đề nghị chúng ta sưu tầm và viết gia phả tiểu chi, được coi là cuốn tiểu sử gia đình có từ 4 đến 5 đời, kể từ cụ tổ được sinh cuối thế kỷ 19 (đại thể trước hoặc sau năm 1870) cho đến những người con của Họ được sinh ra những năm cuối thế kỷ 20; trong khoảng thời gian trên dưới 130 năm ấy là giai đoạn hết sức quan trọng trong lịch sử dân tộc và đối với mỗi người chúng ta; là giai đoạn mà từ người dân mất nước cha ông ta đã liên tục đấu tranh trong suốt 75 năm để đi đến cuộc cách mạng tháng 8 vĩ đại, mở ra một trang sử mới huy hoàng của dân tộc, rồi 30 năm tiến hành cuộc kháng chiến vô cùng oanh liệt đánh thắng những đội quân xâm lược hùng mạnh của thế giới, đưa lại độc lập, thống nhất trọn vẹn tổ quốc. Từng gia đình người Việt Nam đều có những hy sinh, mất mát đều có công lao nuôi dạy các thế hệ con cháu lao động, học tập, chiến đấu, trưởng thành để lại dấu ấn không thể phai, mở rộng tâm trí mỗi người chúng ta. Từng con người Việt Nam đã biết phát huy cao độ truyền thống của cha ông để lại là đoàn kết, thương yêu, đùm bọc lẫn nhau, nhường cơm , xẻ áo, hoạn nạn có nhau, kết hợp chặt chẽ với tinh thần cách mạng tiến công và trào lưu xã hội chủ nghĩa. Đó là những nét văn hóa độc đáo của dân tộc ta, của họ Đoàn cũng như nhiều Họ khác ở Việt Nam. Vì vậy, chúng ta cần tổng kết lại, ngoài quốc sử thì tiểu sử gia đình, tiểu sử dòng họ để làm hành trang cho con cháu bước tiếp chặng đường sau.
Để đạt được mục đích, ý nghĩa trên, tôi đề nghị: Ban liên lạc Họ Đoàn các tỉnh tập trung hướng dẫn việc viết gia phả tiểu chi và tộc phả. Các chi Họ Đoàn ở địa phương nên thành lập Ban biên soạn phả Họ, cử người có năng lực và nhiệt tình làm việc này. Đề nghị các vị người Họ Đoàn có khả năng đang thường trú tại thủ đô tích cực hỗ trợ quê hương trong việc làm gia phả, tộc phả. Tôi xin lưu ý Quý vị: Chúng ta làm gia phả, phả tộc trong hoàn cảnh tư liệu thiếu thốn mất mát quá nhiều nên phải mất nhiều thời gian sưu tầm, chỉnh lý để đảm bảo chất lượng, đảm bảo tính trung thực, đúng đắn của cuốn phả. Đó cũng là cách làm có hiệu quả để giáo dục con cháu.
- Một vấn đề quan trọng trong việc Họ là hoạt động văn hóa Họ, hoạt động này khá rộng và rất phong phú. Tôi xin đề cập một số nội dung trong đó biên soạn phả là một nội dung đã nói phần trên.
Vấn đề thờ cúng tổ tiên, dâng hương ngày giỗ tổ, muốn được tôn nghiêm và thành kính, các Họ thường phải lo lắng việc mua săm đồ tế lễ sửa sang và tôn tạo mồ mả của tổ tiên, nhà thờ Họ. Việc này các chi Họ đã làm theo truyền thống và phong trào ở địa phương. Tuy nhiên, cần tránh hiện tượng phô trương hình thức, tổ chức ăn uống linh đình, sửa sang xây dựng quá tốn kém, gây ảnh hưởng không tốt ở địa phương.
Việc tổ chức lễ hội truyền thống, hoạt động văn nghệ, thể dục thể thao gắn liền với ngày giỗ tổ theo hướng lành mạnh là việc làm rất đáng khuyến khích. Mong các chi họ có điều kiện, khả năng có thể kết hợp với các ngành ở địa phương tổ chức làm thật tốt viêc này.
Nhiều chi Họ cũng đã và đang quan tâm bảo vệ và tôn tạo các di tích lịch sử của Họ, trong đó có việc tìm hiểu, xác định và lập hồ sơ đề nghị nhà nước công nhận di tích lịch sử như nhà thờ cụ Đoàn Nhữ Hài ở Diễn Châu, Nghệ An: nhà thờ cụ Đoàn Phúc Lãnh ở Tu Trình, Thái Bình; nhà thờ cụ Đoàn Thựợng ở Hải Dựơng; và còn một số nhà thờ, từ đựờng, am miếu, bia ký rất có giá trị, tổ chức sửa sang, trùng tu để con em trong Họ đến tựởng niệm, thờ phụng; Nếu xét có thể đựợc thì báo cáo cho Ban liên lạc Họ Đoàn toàn quốc biết để đề nghị nhà nựớc xem xét công nhận.
Khuyến học đang là hoạt động sôi nổi của nhiều địa phương, nhiều dòng Họ ở Việt Nam, trong đó có những Họ có truyền thống hiếu học có nhiều người đỗ đạt cao trong quá trình lịch sử. Tôi đề nghị lập Ban khuyến học ở tất cả các chi họ ở địa phương (Dựa theo gia phả chi Họ ) các gia đình tự nguyện đóng góp và tìm nguồn tài trợ ở những con em Họ Đoàn có khả năng lập quỹ khuyến học, đặt quy ước thưởng cho những em học giỏi, có thành tích suất sắc. Ban liên lạc họ Đoàn các tỉnh, thành phố nên theo dõi, hướng dẫn việc này.
- Tôi xin nói thêm về việc lập quỹ Họ: sự nghiệp dòng họ là một sự nghiệp lâu dài Ban liên lạc Họ Đoàn ngoài việc cùng các chi họ Đoàn chắp nối dòng Họ còn phải theo dõi, hướng dẫn việc theo dõi gia phả, tộc phả và hoạt động văn hóa Họ. Vì vậy chúng ta cần có tiền để chi cho việc thu thập thông tin, in ấn, sao chụp, dịch thuật tài liệu, chi tiền tàu xe cho thưký đi về các địa phương trao đổi, giao dịch và hội họp. Tôi đề nghị anh chị em vui lòng đóng góp một cách tự nguyện, đồng thời tìm thêm nguồn tài trợ cho quỹ Họ theo nguyên tắc tiết kiệm, công khai, bảo đảm lòng tin của bà con trong Họ.
Thưa quý vị và anh chị em Họ Đoàn, vấn đề tìm về cội nguồn phát huy truyền thống dòng Họ là loại công việc thuộc lĩnh vực tinh thần, tâm linh, đạo đức, có ý nghĩa thiêng liêng, hoàn toàn không vụ lợi. Nó tuy mang một số nét hình thức và phong thái cũ, song thấm đẫm tinh thần truyền thống từ xa xưa của dân tộc, đồng thời nó còn mang một nội dung mới của thời đại. với tấm lòng trong sáng, chúng ta quyết không làm theo lối phô trương, hình thức chủ nghĩa, lãng phí xa hoa. Chúng ta khôi phục và bảo vệ các giá trị văn hóa truyền thống là để đảm bảo sự tiến bộ và đoàn kết trong Họ và cộng đồng xã hội, quyết không phạm vào những bệnh mà xã hội và dư luận đang phê phán là bệnh bè phái, gây thanh thế ở địa phương để mưu cầu lợi ích, cục bộ của dòng Họ; phục hồi những hủ tục, lạc hậu, trái với đạo đức xã hội chủ nghĩa. Đó là tư tưởng cơ bản của công việc chúng ta đang làm, phương châm hoạt động của chúng ta.
Thưa quý vị, năm cũ sắp qua, năm mới sắp tới, chúng tôi xin chúc quý vị, các gia đình Họ Đoàn và con em Họ Đoàn cả nước dồi dào sức khỏe, đạt được nhiều thành quả trong công việc xây dựng cuộc sống gia đình hạnh phúc, trong hoạt động phát huy truyền thống văn hóa dòng Họ, góp phần xứng đáng vào sự nghiệp phồn vinh của tổ quốc Việt Nam.
Xin cảm ơn Quý vị và tất cả anh chị em./.
